تبیین مسئولیت مدنی و کیفری درمانگر در تخلف از رازداری پزشکی

چکیده

رازداری پزشکی به عنوان رکن اساسی رابطه درمانگر و بیمار، نه تنها تعهدی اخلاقی، بلکه تکلیفی حقوقی است که نقض آن می‌تواند مسئولیت‌های سنگین مدنی و کیفری را برای درمانگر به دنبال داشته باشد. از منظر مسئولیت مدنی، درمانگر با افشای اسرار بیمار، مرتکب تقصیر حرفه‌ای (ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی) می‌شود و مکلف به جبران خسارات مادی (مانند از دست دادن فرصت شغلی) و معنوی (آسیب به حیثیت و حریم خصوصی) است. رویه قضایی ایران در آرایی مانند رأی شماره ۷۲۲ دیوان عالی کشور (۱۳۹۸) نشان می‌دهد که صرف وجود رابطه سببیت بین افشا و ضرر، حتی بدون تقصیر عمدی، برای محکومیت درمانگر کافی است. از سوی دیگر، مسئولیت کیفری درمانگر تحت عنوان «افشای اسرار» (ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی) قابل پیگیری است که مجازات آن تا یک سال حبس و جزای نقدی پیش‌بینی شده است. این ماده اگرچه کلی است، اما در مواردی مانند افشای اطلاعات بیماران مبتلا به ایدز یا اختلالات روانی، با استناد به «تشویش اذهان عمومی» (ماده ۶۰۹ ق.م.ا)، مجازات تشدید می‌شود.ابهام در تعریف دقیق «اسرار پزشکی» و نبود سازوکارهای نظارتی مستقل (مانند نهاد ناظر اخلاق پزشکی)، چالش اصلی در تحقق عدالت برای بیماران است. این خلأها موجب شده است تا بسیاری از تخلفات، خصوصاً در فضای مجازی (مطابق ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای)، بدون پیامد باقی بمانند. بنابراین، بازنگری در قوانین موجود و تقویت نهادهای ناظر، گام ضروری برای تضمین حقوق بیماران و تعادل بخشیدن به تکالیف درمانگران است.